ປະຫວັດຫຍໍ້ເມືອງຫຼວງພະບາງ.

ເມືອງຫຼວງພະບາງ ເປັນເມືອງໜຶ່ງທີ່ເກົ່າແກ່ຂອງ ສປປ ລາວ, ເປັນເມືອງທີ່ເຕັມໄປດ້ວຍມົນສະເໜ່, ຄວາມເປັນເອກະລັກທາງດ້ານວັດທະນະທຳ, ມີຄວາມຫຼາກຫຼາຍທາງດ້ານຊັບພະຍາກອນການທ່ອງທ່ຽວ ແລະ ມີປະຫວັດສາດຄວາມເປັນມາ ຕິດພັນກັບຂະບວນວິວັດຂອງຊາດ ຫຼາຍຍຸກຫຼາຍສະໄໝ.

          ຕຳນານໜຶ່ງກ່ຽວກັບຕົ້ນກຳເນີດຂອງເມືອງຫຼວງພະບາງນັ້ນແມ່ນ ໄດ້ອີງຕາມປະຫວັດສາດຂອງສະໄໝຂຸນບູລົມ, ຜູ້ທີ່ເປັນລູກຊາຍຂອງພະຍາແຖນ. ເຊິ່ງເພິ່ນໄດ້ພາຊາວໄຕອົບພະຍົບຈາກອານາຈັກໜອງແສ ແລະ ນ່ານເຈົ້າ ພາຍຫຼັງຖືກຮຸກຮານ, ແລ້ວລົງມາຢູ່ຮ່ວມກັບຊາວອາຊີໃຕ້ (Austro-Asiatic) ທີ່ອາໄສຢູ່ເຂດນີ້. ຂຸນບູລົມມີລູກຊາຍ 7 ຄົນ, ເຊິ່ງໄດ້ສ້າງເມືອງຂຶ້ນ 7 ເມືອງ ແລະ ໄດ້ສົ່ງລູກຊາຍຂອງແຕ່ລະຄົນໄປປົກຄອງ ແລະ ລູກຊາຍກົກຊື່ ຂຸນລໍ, ໄດ້ຖືກສົ່ງມາສ້າງເມືອງຫຼວງພະບາງແຫ່ງນີ້.[1]

          ຂໍ້ມູນທີ່ແນ່ນອນ ແລະ ຖືກຕ້ອງກ່ຽວກັບປະຫວັດສາດລາວນັ້ນແມ່ນ ເລີ່ມມາແຕ່ສະຕະວັດທີ XIV, ໃນເວລາທີ່ເຈົ້າຟ້າງຸ່ມໄດ້ປົກຄອງ ແລະ ທ້ອນໂຮມເຂດແດນຕ່າງໆເຂົ້າກັນ ເຊິ່ງປະຈຸບັນແມ່ນເມືອງຊຽງຂວາງ, ພູພຽງໂຄລາດ(ທິດຕາເວັນອອກຂອງປະເທດໄທ) ແລະ ເມືອງຫຼວງພະບາງ ເຂົ້າເປັນອານາຈັກລ້ານຊ້າງ ຫຼື ເອີ້ນອີກຊື່ໜຶ່ງວ່າ “ແຜ່ນດິນທີ່ມີຊ້າງລ້ານໂຕ”.

          ພະເຈົ້າຟ້າງຸ່ມໄດ້ນຳເອົາສາສະໜາພຸດນິກາຍດີລາວະດາ ແລະ ໄດ້ຮັບເອົາພະພຸດທະຮູບຄຳ (ພະບາງ), ເຊິ່ງເປັນຂອງຂວັນຈາກອານາຈັກຂະເໝນ (ກໍາປູເຈຍ) ຢູ່ທາງໃຕ້ຂອງປະເທດລາວ. ຄໍາວ່າ ຫຼວງພະບາງ ແມ່ນໄດ້ມາຈາກຊື່ຂອງພະພຸດທະຮູບຄຳອົງສັກສິດອົງນີ້ ແລະ ໄດ້ກາຍເປັນຊື່ນະຄອນຫຼວງຂອງອານາຈັກລ້ານຊ້າງ ໃນເວລາຕໍ່ມາ. ຫຼວງພະບາງ ເປັນເມືອງເກົ່າແກ່ຂອງຊາດລາວ ມີຜູ້ຄົນເຂົ້າມາຕັ້ງຖິ່ນຖານບ້ານຊ່ອງ ຢູ່ດິນແດນແຫ່ງນີ້ເປັນເວລາດົນນານກວ່າ XII ສັດຕະວັດແລ້ວ, ທັງຍັງເຄີຍເປັນລາດຊະທານີຂອງອານາຈັກລາວລ້ານຊ້າງນັບແຕ່ສ້າງຕັ້ງປະເທດມາ II ສັດຕະວັດ (ກາງສັດຕະວັດທີ XIV ຫາ ກາງສັດຕະວັດທີ XVI); ຫຼວງພະບາງເປັນແຫຼ່ງອາລິຍະທຳທີ່ໂດດເດັ່ນຂອງເຊື້ອຊາດລາວ ຊຶ່ງໄດ້ຮັບການປົກປັກຮັກສາສືບທອດ ແລະ ພັດທະນາມາຢ່າງຕໍ່ເນື່ອງ ໂດຍສະເພາະແມ່ນມໍລະດົກທາງດ້ານທຳມະຊາດ ແລະ ວັດທະນະທຳທີ່ມີຄວາມຫຼາກຫຼາຍ.

          ຫຼວງພະບາງຈຶ່ງໄດ້ຖືກຮັບຮອງເປັນເມືອງມໍລະດົກໂລກ ຈາກອົງການອຸຍແນສໂກ ໃນວັນທີ 9 ທັນວາ ປີ 1995, ໃນວາລະປະຊຸມຂອງຄະນະກໍາມະການມໍລະດົກໂລກທີ່ນະຄອນຫຼວງແບກແລງ, ປະເທດເຢຍລະມັນ ໂດຍສອດຄ່ອງກັບ 3 ເງື່ອນໄຂ ທີ່ອົງການອຸຍແນສໂກກຳນົດໄວ້ ດັ່ງນີ້:

• 1. ຫຼວງພະບາງໄດ້ສະທ້ອນໃຫ້ເຫັນເຖິງ ການປະສົມປະສານແບບພິເສດຂອງສະຖາປັດຕະຍະກຳລາວດັ້ງເດີມ ແລະ ອາຄານແບບອານານິຄົມຂອງເອີຣົບ ໃນສັດຕະວັດທີ XIX ແລະ XX.
• 2.ຫຼວງພະບາງ ເປັນຕົວຢ່າງໂດດເດັ່ນຂອງສະຖາປັດຕະຍະກໍາທີ່ສ້າງຂຶ້ນມາຫຼາຍສັດຕະວັດ ຊຶ່ງຮວບຮວມເອົາ ສະຖາປັດຕະຍະກຳຂອງອາຄານສາສະໜາ, ອາຄານແບບພື້ນເມືອງ ແລະ ອາຄານຍຸກອານານິຄົມ.
• 3. ທິວທັດທີ່ເປັນເອກະລັກ ຂອງຕົວເມືອງຫຼວງພະບາງ ໄດ້ຖືກຮັກສາໄວ້ເປັນຢ່າງດີ ທີ່ສະແດງໃຫ້ເຫັນ ເຖິງຍຸກທີ່ສຳຄັນຂອງການເຊື່ອມໂຍງຂອງ 2 ວັດທະນະທຳ ປະເພນີທີ່ແຕກຕ່າງກັນ.

ປະຈຸບັນ ຫຼວງພະບາງໄດ້ກາຍເປັນອຸທິຍານທ່ອງທ່ຽວຂອງຊາວໂລກທີ່ມີຊື່ສຽງຕະຫຼອດມາ. ມີແຫຼ່ງທ່ອງທ່ຽວທີ່ໜ້າປະທັບໃຈເຊັ່ນ: ພະທາດພູສີ, ວັດຊຽງທອງ, ວັດວິຊຸນ, ວັດອາຮາມ ແລະ ອື່ນໆ; ຫໍພິພິທະພັນ, ນໍ້າຕົກຕາດກວາງຊີ, ບ້ານຫັດຖະກຳ, ຕະຫຼາດກາງຄືນ, ບຸນປະເພນີປີໃໝ່ລາວ, ບຸນຫໍ່ເຂົ້າປະດັບດິນຊ່ວງເຮືອເດືອນເກົ້າ, ບຸນອອກພັນສາໄຫຼເຮືອໄຟ, ບຸນປະເພນີປີໃໝ່ຂອງເຜົ່າຕ່າງໆ. ແຫຼ່ງທ່ອງທ່ຽວ ແລະ ງານບຸນປະເພນີເຫຼົ່ານັ້ນໄດ້ເປັນສິ່ງດຶງດູດເອົານັກທ່ອງທ່ຽວທົ່ວຈາກທຸກມູມໂລກເຂົ້າມາຢ້ຽມຢາມເມືອງຫຼວງພະບາງນັບປີເພີ່ມຂຶ້ນ.

ວັດຊຽງທອງ

ວັດຊຽງທອງ ເປັນວັດທີ່ມີຄວາມສວຍສົດງົດງາມທາງດ້ານສະຖາປັດຕິຍະກຳແບບມີເອກະລັກຂອງຫຼວງພະບາງ ທີ່ໄດ້ຮັບການຍົກຍ້ອງຈາກນັກບູຮານຄະດີ ເປັນດັ່ງອັນຍະມະນີແຫ່ງສະຖາປັດຕະຍະກຳ ຂອງລາວ ອັນເກົ່າແກ່ ແລະ ມີຮູບແບບຊົງລາວດັ້ງເດີມແທ້ໆ.ມີເນື້ອທີ່ ທັງໝົດ 291,12 ຕາແມັດ, ຕັ້ງຢູ່ລະຫວ່າງກາງ ຂອງແມ່ນໍ້າຂອງ ແລະ ແມ່ນໍ້າຄານ ທີ່ໄຫຼ່ປ່ອງໃສ່ກັນ, ສາຍເຫດທີ່ເອີ້ນວ່າວັດຊຽງທອງ ກໍຍ້ອນວ່າ: ເມື່ອກ່ອນວັດແຫ່ງນີ້ ມີກົກທອງຂະໜາດໃຫຍ່ ໂດຍວັດແທກຈາກລວງອ້ອມເທົ່າກັບ 27 ອູ້ມ ແລະ ລວງສູງ ເທົ່າກັບ 117 ແມັດ[1]. ຄຳວ່າ “ທອງ” ແມ່ນມາຈາກຊື່ຂອງຕົ້ນທອງ ທີ່ເປັນຕົ້ນໄມ້ໃຫຍ່ໃນວັດແຫ່ງນີ້.

ຫຼັງຈາກທີ່ເຈົ້າໄຊຍະເສດຖາທິລາດສໍາເລັດການສ້າງ ວັດຊຽງທອງ ໃນປີ ຄສ 1560 ແລ້ວ, ພະອົງກໍໄດ້ລົງໄປຍັງນະຄອນຫຼວງວຽງຈັນ ແລະ ໄດ້ສ້າງພະທາດຫຼວງວຽງຈັນຂຶ້ນ. ຮູບຊົງລັກສະນະອາຄານຂອງ ວັດຊຽງທອງ ນັ້ນ ມີລັກສະນະຄ້າຍຄືກັບໄກ່ມູບລູກ ທີ່ມີຫຼັງຄາອາຮາມລັກສະນະລຽນຊ້ອນກັນ 3 ຊັ້ນ, ທາງເຂົ້າອາຮາມມີດອກບົວທັງໝົດ 4 ດອກ ເຊິ່ງແຕ່ລະດອກມີຊື່ແຕກຕ່າງກັນເຊັ່ນ:ດອກບົວມະໂຫລີ, ດອກບົວສີສັດຕະນາກ,ດອກບົວສາດຕະສິນ ແລະ ດອກບົວກົນລະວົນ.[1]

ຫຼັງຈາກສ້າງວັດນີ້ບໍ່ດົນ ພະອົງກໍຊົງຍ້າຍ ເມືອງຫຼວງຂອງປະເທດ ໄປຍັງນະຄອນວຽງຈັນ ແລະ ວັດແຫ່ງນີ້ ໄດ້ຖືກຮັບການອຸປະຖໍາສືບຕໍ່ເບິ່ງແຍງ ຈາກເຈົ້າມະຫາຊີວິດ ສີສະຫວ່າງວົງ ແລະ ເຈົ້າມະຫາຊີວິດ ສີສະຫວ່າງ ວັດທະນາ ເຊິ່ງເປັນ ເຈົ້າມະຫາຊີວິດ ສອງພະອົງສຸດທ້າຍ ຂອງລາວ.

          ຕາມອາຮາມ ແລະ ບໍລິເວນອ້ອມຮອບວັດ ກໍ່ຍັງມີຮູບພາບທີ່ສະແດງເຖິງວິຖີການດໍາລົງຊີວິດ ຂອງປະຊາຊົນ ທີ່ຕິດດ້ວຍແກ້ວຫຼາກຫຼາຍສີສັນຕິດຕໍ່ກັນເປັນຮູບຕ່າງໆ. ນອກນັ້ນ, ຢູ່ດ້ານນອກ ກໍຍັງມີໂຮງມ້ຽນພະໂກດ ເປັນອາຄານຫຼັງໃຫຍ່ຊົງບູຮານ,  ຫໍລາດຊະຣົດ ເປັນບ່ອນເກັບມ້ຽນພະໂກດ ຂອງເຄືອລະຍາດເຈົ້້າສີສະຫວ່າງ ວັດທະນາ ເຊິ່ງໄດ້ຮັບການຄວັດແກະສະຫຼັກ ແລະ ລົງນໍ້າກ້ຽງພອກດ້ວຍຄໍາປິວ ເປັນລວດລາຍລາວ ທັງໝົດ.

          ພື້ນນິທານ ຈັນທະພານິດ ຕຳນານພື້ນເມືອງລາວເລົ່າວ່າ ພະເຈົ້າ ໄຊຍະເສດຖາທິລາດ ສ້າງວັດຊຽງທອງຂຶ້ນ ແລະ ເປັນວັດແຫ່ງດຽວທີ່ມີຄວາມໂຊກດີ ທີ່ລອດພົ້ນຈາກການເຜົາຜານ ໃນສະໄໝສົງຄາມ ໃນປີ 1887 ແລະໄດ້ຖືກຮັບບູລະນະສ້ອມແປງ ທັງໝົດ 4 ຄັ້ງ: ຄັ້ງທີ 1 ໃນປີ 1928, ຄັ້ງທີ 2 ລະຫວ່າງ ປີ 1952 ຫາປີ 1960 ໃນສະໄໝເຈົ້າ ສີສະຫວ່າງວົງ, ຄັ້ງທີ 3 ປີ 1984 ແລະ ຄັ້ງທີ 4 ປີ 2013. ວິຫານຂອງວັດແຫ່ງນີ້ ມີຮູບລັກສະນະ ສາມຫ້ອງລອຍ ແລະ ເຊຍດ່ຽວ, ສະແດງລັກສະນະພິເສດດ້ວຍຮູບເສັ້ນລວດລາຍ ທີ່ກົມກືນກັນ. ຫຼັງຄາ ມີຄວາມສະລັບຊ້ອນກັນ ແອ່ນອອກແບບສະຫງ່າຜ່າເຜີຍ. ການສ້ອມແປງໃຫຍ່ຄັ້ງຫຼັງສຸດ ໂດຍພື້ນຖານແລ້ວແມ່ນ ແນໃສ່ການປະດັບເອ້ ແລະ ການກໍ່ສ້າງຫໍໄຫວ້ໃຫຍ່ ຂອງຫໍລາຊະໂກດ ຊຶ່ງເລີ່ມສ້າງຂຶ້ນໃນປີ 1962 ເປັນຕົ້ນມາ

ຣາດຊະຣົດ ໄດ້ຖືກສ້າງຂຶ້ນ ໃນປີ 1962 ຫຼັງຈາກເຈົ້າຊີວິດ ສີສະຫວ່າງ ວັດທະນາ ເສຍຊີວິດ ໄດ້ 3 ປີ ໄດ້ໃຊ້ເພຶ່ອເປັນບ່ອນເກັບຮັກສາ ອັດຖິ ຂອງເຈົ້າຊີວິດໃນສະໄໝກ່ອນ ເຊິ່ງຣາດຊະຣົດນັ້ນ ຈະປະກອບມີ  3 ພະໂກດ. ພະໂກດໃຫຍ່ທີ່ຢູ່ທາງກາງນັ້ນ ແມ່ນພະໂກດທີ່ເກັບຮັກສາອັດຖິ ຂອງເຈົ້້າຊີວິດ ສີສະຫວ່າງ ວັດທະນາ ເຊິ່ງແມ່ນເຈົ້າຊີວິດ ອົງສຸດທ້າຍ. ສ່ວນພະໂກດ ທີ່ຢູ່ທາງດ້ານໜ້ານັ້ນ ແມ່ນພະໂກດທີ່ເກັບ ອັດຖິ ຂອງພະມານດາ  ແລະ ພະໂກດທີ່ຢູ່ດ້ານຫຼັງນັ້ນ ແມ່ນພະໂກດທີ່ເກັບມ້ຽນ ອັດຖິ ຂອງຜູ້ເປັນອ້າຍ ຂອງເຈົ້າຊີວິດ ສີສະຫວ່າງ ວັດທະນາ ພະໂກດທັງໝົດນັ້ນ ມີການຄວັດແກະສະຫຼັກລວດລາຍອັນງົດງາມ, ດ້ານໜ້າມີການຄວັດແກະສະຫຼັກ ແລະ ຕົກແຕ່ງຢ່າງງົດງາມດ້ວຍຫົວນາກ ທີ່ເຮັດຈາກໄມ້ ສັກທອງ ຈໍານວນ 7 ຫົວ ໂດຍການລົງນໍ້າກ້ຽງພອກຄໍາທັງໝົດ.

          ເມື່ອທ່ານເດີນທາງມາເຖິງວັດແຫ່ງນີ້ ສິ່ງທຳອິດທີ່ທ່ານຈະໄດ້ພົບເຫັນ ກໍຄືການໄປຊົມອາຮາມ  ທີ່ເອີ້ນວ່າ “ສິມ” ເຊິ່ງຈະມີຂະໜາດບໍ່ໃຫຍ່ ແຕ່ກໍສະແດງເຖິງສະຖາປັດຕະຍະກໍາ ທາງດ້ານສາສະໜາ ແບບເອກະລັກຂອງຫຼວງພະບາງແທ້ໆ ດ້ວຍຫຼັງຄາອາຮາມ ທີ່ແອ່ນໂຄ້ງຊ້ອນກັນຢູ່ 3 ຊັ້ນ, ຫຼຸດລື່ນກັນລົງມາເປັນຖານ ສ່ວນກາງຂອງຫຼັງຄາ ປະດັບເອ້ດ້ວຍຍອດ “ຊໍ່ຟ້າ” ທີ່ສວຍງາມເຊິ່ງປະກອບມີທັງໝົດ 17 ຊໍ່. ອັນມີຄວາມໝາຍວ່າເປັນ ອາຮາມ ທີ່ເຈົ້າມະຫາຊີວິດ ຊົງສ້າງຂຶ້ນ, ສ່ວນທີ່ຄົນສາມັນສ້າງ ຈະມີຊໍ່ຟ້າພຽງແຕ່ 1 - 7 ຊໍ່ເທົ່ານັ້ນ, ຕາມການເລົ່າຂານ ເຊື່ອກັນວ່າ ບໍລິເວນປ່ອງສີ່ຫຼ່ຽມນ້ອຍໆ ເຄິ່ງກາງຂອງ ຊໍ່ຟ້າ ເຄີຍໃຊ້ເປັນທີ່ເກັບຂອງມີຄ່າ ເຊັ່ນພຣະພຸດທະຮູບ, ຖັດມາ ສ່ວນທີ່ຢູ່ທາງໜ້ານັ້ນເອີ້ນວ່າ “ໂງ່” ຮູບຮ່າງຄືກັນກັບ ຫົວນາກ ເປັນສ່ວນປະດັບຕາມຄະຕິທຳທາງພຸດທະສາສະໜາ. ເມື່ອຍ່າງເຂົ້າມາ ທາງດ້ານປະຕູອາຮາມ ເຮົາຈະເຫັນ ປັດຕະຍະກໍາ ອັນໂດດເດັ່ນສະດຸດຕາ ກັບລວດລາຍລາວທີ່ຄວັດແກະສະຫຼັກ ອັນປານີດ ແລະ ສວຍງາມ, ປ່ອງຢ້ຽມ ແລະ ຝາພາຍໃນ ແມ່ນການປະດັບເອ້ດ້ວຍການລົງສີນໍ້າກ້ຽງພອກຄໍາປິວ ທີ່ສະແດງເຖິງເລື່ອງລາວປະຫວັດ ຂອງພຸດທະປະຫວັດ ທ້າວສີທົນ, ພະເຈົ້າ 10 ຊາດ ແລະ ພາບນິທານເພື່ອນບ້ານ ແລະ ເມື່ອເບິ່ງເລິກເຂົ້າໄປ ກໍ່ຈະເຫັນພະປະທານ “ອົງຫຼວງ” ນອກຈາກ ອາຮາມວັດຊຽງທອງ ຈະມີພະອຸໂປສົດ ທີ່ໂດດເດັ່ນດ້ວຍສະຖາປັດຕະຍະກຳແບບລ້ານຊ້າງແລ້ວ, ການຕົກແຕ່ງລວດລາຍຕາມຝາພາຍໃນ ກໍສວຍງາມຄືກັນ ບໍລິເວນຝາດ້ານຫຼັງ ຂອງພະອຸໂປສົດ ກໍມີການຕົກແຕ່ງດ້ວຍການເອົາແກ້ວສີມາຕັດຕໍ່ກັນເປັນຮູບຕົ້ນໂພຂະໜາດໃຫຍ່ ດ້ານຂ້າງກໍຕິດເປັນຮູບສັດໃນວັນນະຄະດີ ຍາມບ່າຍທີ່ແສງແດດສ່ອງສະທ້ອນລົງມາຈະເຮັດໃຫ້ເບິ່ງແລ້ວມີຄວາມງົດງາມ ຖັດມາບໍລິເວນດ້ານຂ້າງ ແລະ ດ້ານຫຼັງຂອງພະອຸໂບສົດ ເປັນທີ່ຕັ້ງຂອງວິຫານນ້ອຍໆ 2 ຫຼັງ, ຈຸດເດັ່ນຂອງວິຫານດ້ານໜ້າຄື ທີ່ຝາດ້ານນອກ ແຕ່ລະຫຼັງ ຕົກແຕ່ງດ້ວຍແກ້ວສີ ຕັດເປັນຊິ້ນສ່ວນນ້ອຍໆ ແລ້ວນຳມາຕໍ່ກັນເປັນຮູບຮ່າງຕ່າງໆ ເລົ່າເປັນນິທານພື້ນບ້ານ ເບິ່ງສວຍງາມອາຣາມຕາ ຕາມແບບສະບັບຫຼວງພະບາງ, ວິຫານຫຼັງນ້ອຍດ້ານຂ້າງພະອຸໂປສົດ ທີ່ມີຊື່ວ່າ “ວິຫານແດງ” ພາຍໃນເປັນທີ່ປະດິດຖານພະພຸດທະຮູບປາງໄສຍາດທີ່ງົດງາມ ດ້ວຍພະຫັດ ທີ່ຮອງຮັບພະສຽນໄວ້ຢ່າງງົດງາມ ແລະ ອອນຊອນ. ພະພຸດທະຮູບນີ້ ເຄີຍນໍາໄປຈັດສະແດງ ທີ່ມະຫານະຄອນ ປາຣີ, ປະເທດຝຣັ່ງ ໃນປີ ຄ.ສ 1931 ແລະ ໄປປະດິດສະຖານຢູ່ທີ່ນະຄອນວຽງຈັນ ຫຼາຍສິບປີ ກ່ອນທີ່ຈະນຳກັບຄືນມາຍັງຫຼວງພະບາງ ໃນປີ ຄ.ສ 1964. ສ່ວນວິຫານດ້ານຫຼັງພະອຸໂປສົດຄື “ຫໍພະມ່ານ” ພາຍໃນປະດິດສະຖານ “ພະມ່ານ” ຊຶ່ງມີລັກສະນະຄ້າຍກັບ "ພະບາງ" ຈົນຫຼາຍຄົນເຂົ້າໃຈຜິດຄິດວ່າເປັນພະອົງດຽວກັນ, ຈະມີການອັງເຊີນ “ພະມ່ານ” ລົງມາ ເພື່ອໃຫ້ປະຊາຊົນໄດ້ຫົດສົງນ້ຳ ແລະ ກາບໄຫວ້. ສໍາລັບ ເລື່ອງພາຍໃນຝາດ້ານຫຼັງວິຫານນີ້ ເປັນພາບປະດັບແກ້ວສີ ເລົ່າເລື່ອງວິຖີຊີວິດຂອງຜູ້ຄົນ ສ້າງຂຶ້ນໃນປີ ຄ.ສ 1950 ເພື່ອສະເຫຼີມສະຫຼອງ ທີ່ໂລກກ້າວສູ່ຍຸກເຄິ່ງພຸດທະການ, ດ້ານຫຼັງຫໍພະມ່ານ ເປັນທີ່ຕັ້ງຂອງພະທາດ ເຈົ້າຊີວິດ ສີສະຫວ່າງວົງ, ຊຶ່ງເປັນທີ່ເກັບ ອັດຖິ ຂອງເຈົ້າມະຫາຊີວິດ ສີສະຫວ່າງວົງ ແລະ ດ້ານທິດຕະເວັນອອກສຽງໃຕ້ ຕິດກັບຮົ້ວ ເປັນໂຮງເກັບເຮືອ ໃກ້ກັບແຄມແມ່ນ້ຳຂອງ ສ່ວນດ້ານໜ້າພະອຸໂປສົດ ເປັນທີ່ຕັ້ງຂອງຫໍກອງ ມີລວດລາຍລົງນໍ້າກ້ຽງພອກຄໍາປິວ ສວຍງາມເທິງເສົາ. ນອກຈາກນັ້ນ; ໃນບໍລິເວນວັດຊຽງທອງ ເມື່ອທ່ານຍ່າງເຂົ້າໄປທາງດ້ານຖະໜົນໂພທິສາລາດ ດ້ານຂວາມືຈະຕ້ອງສະດຸດຕາກັບອາຄານຊົງບູຮານມີລວດລາຍແກະສະຫຼັກທາສີຄຳ. ຂະໜາດໃຫຍ່ຊຶ່ງເອີ້ນວ່າ “ໂຮງມ້ຽນໂກດ” ຫຼືເປັນໂລງກັບພະໂກດ, ພະຣາດຊະຣົດ, ລາຊະຍາດຂອງເຈົ້າຊີວິດ ສີສະຫວ່າງ ວັດທະນາ ຊຶ່ງສິ້ນພະຊົນເມື່ອປີ ຄ.ສ.1959 ແລະ ໄດ້ສ້າງໂຮງມ້ຽນໂກດແຫ່ງນີ້ຂຶ້ນ ໃນປີ ຄ.ສ 1962 ພາຍໃນມີລັກສະນະເປັນໂຖງກວ້າງ ຝາດ້ານໜ້າຕັ້ງ, ພື້ນສາມາດຖອດອອກ ເພື່ອໃຫ້ສາມາດເຄື່ອນຣາດຊະຣົດອອກມາໄດ້. ບໍລິເວນກາງໂຮງມ້ຽນໂກດ ເປັນທີ່ຕັ້ງຂອງຣາດຊະຣົດ ໄມ້ແກະສະຫຼັກຕິດຄໍາປິວອ້ອມຮອບຄັນ. ມີພະໂກດ 3 ອົງ, ສູນກາງເປັນໂກດອົງໃຫຍ່ ເປັນບ່ອນເກັບມ້ຽນ ອັດຖິ ຂອງເຈົ້າສີສະຫວ່າງ ວັດທະນາ. ໂກດອົງນ້ອຍດ້ານໜ້າ ເປັນຂອງພະລາຊະມານດາ, ສ່ວນໂກດອົງນ້ອຍດ້ານຫຼັງ ເປັນຂອງຜູ້ເປັນອ້າຍ. ໂຮງມ້ຽນໂກດນີ້ອອກແບບໂດຍ ເຈົ້າມະນີວົງ ແລະ ແກະສະຫຼັກໂດຍຊ່າງຫຼວງພະບາງ ທີ່ຊື່ “ເພຍຕັນ” ເມື່ອຄັ້ງທີ່ ຮັບລາຊະການຢູ່ໃນພະມະຫາລາຊະວັງ ນັບເປັນຊ່າງຝີມືຊັ້ນເອກປະຈຳພະອົງ ຂອງເຈົ້າມະຫາຊີວິດ ສີສະຫວ່າງ ວັດທະນາ, ເຊິ່ງເພິ່ນມີຄວາມຊຳນານທາງດ້ານການແຕ້ມ ແລະ ການແກະສະຫຼັກ ຈຸດເດັ່ນອີກຢ່າງໜຶ່ງຂອງໂຮງມ້ຽນໂກດ ຄືບໍລິເວນຝາດ້ານນອກທີ່ “ເພຍຕັນ” ແກະສະຫຼັກໄວ້ຢ່າງງົດງາມ ລົງດ້ວຍສີທອງສຸກ ໂດຍການເລົ່າເລື່ອງພະລັກພະລາມ ຕອນສໍາຄັນ. ເຊິ່ງດ້ານເທິງສຸດເປັນຕອນ “ພິເພກ” ກໍາລັງບອກຄວາມລັບ “ເລື່ອງ” ບ່ອນເຊື່ອງຫົວໃຈ ຂອງທົດສະກັນ ກັບ ພະລັກພະລາມ ແລະ ນາງສີດາ. ຖັດລົງມາເປັນຕອນທີ່ທົດສະກັນຖືກທະນູຂອງພະລາມສຽບເຂົ້າທີ່ຫົວໃຈເປັນຕົ້ນ, ເດີມພາບແກະສະຫຼັກເຫຼົ່ານີ້ ເປັນລັກສະນະການລົງພາບປິດທອງທີ່ສວຍງາມ, ຕໍ່ມາ ມີການບູລະນະໃໝ່ ໂດຍທາສີທອງທັບລົງໄປດັ່ງທີ່ເຫັນໃນປະຈຸບັນ. ນອກຈາກນີ້, ພາຍໃນວັດຊຽງທອງ ຍັງມີເຂດສັງຄາວາດ ປະກອບດ້ວຍກຸດຕິ, ສະຖູບເຈດີ ດັ່ງວັດທົ່ວໆໄປ ແລະ ຍັງມີພະສົງຈຳພັນສາຢູ່.

   ຂະໜາດ, ການຕົກແຕ່ງ, ການປະດັບປະດາ ແລະ ລວດລາຍຕ່າງໆ.

• - ຫໍພະສ່ຽງທາຍ ມີລັກສະນະຫຼັງຄາ 3 ຊັ້ນ, ມີຫົວນາກ 4 ໂຫງ່, ມີແຂນນາງ 18 ອັນ, ມີປະຕູໜຶ່ງ ບານ ປິ່ນໄປທາງທິດເໜືອ ແລະ ປ່ອງຢ້ຽມສອງຂ້າງ ຫັນໄປທາງທິດຕາເວັນອອກ ແລະ ທິດຕາເວັນຕົກ.
• - ຫໍພະມ່ານ ມີຫຼັງຄາ 2 ຊັ້ນ, ມີຫົວນາກ 2 ໂຫງ່, ມີແຂນນາງ 16 ອັນ.
• - ຫໍໄຕໃຫຍ່ ມີຫົວນາກ 4 ໂຫງ່, ປັດຈຸບັນ ຫັກ 1 ໂຫງ່, ທາງດ້ານໜ້າຂອງຫໍໄຕໃຫຍ່.
• - ລາຍເສົາ ນອກອາຣາມ ວັດຊຽງທອງ ດ້ານໜ້າ ປະດັບດ້ວຍລວດລາຍ ດອກຈຽງຕົ້ນເສົາພອກຄໍາ.
• - ລາຍເສົາ ໃນອາຣາມ ແມ່ນພອກຄໍາດ້ວຍ ລາຍສ້ອຍສາ ຕີນຝາ.
• - ລາຍຄ້າວ ນອກອາຣາມ ແມ່ນພອກຄໍາດ້ວຍລາຍ ດອກຄັນ, ດອກຄື້, ດອກຈັນ
• - ໄມ້ແປ ແຕ້ມດ້ວຍລາຍດອກ ຊົງກາບິນ, ດອກຕາເວັນນ້ອຍ.
• - ໜ້າອາຣາມວັດ ມີຫົວເສົານ້ອຍ 14 ເສົາ ແລະ ໄມ້ຮົ້ວ ທີ່ແຕ້ມດ້ວຍລາຍຊ້ອນ 78 ລໍາ.
• - ດອກຊຸ້ມປະຕູ ດອກເອື້ອງ ທາງເຂົ້າອາຣາມ ມີຍອດສູງ 7 ຊັ້ນ, ມີແປຫຼັງຄາ 2 ຊຸດ, ຊຸດລຸ່ມມີ 4 ຄ້າວ, ຊຸດເທິງ ມີ 5 ຄ້າວ ແລະ ແປບົນ 1 ແປ.
• - ລາຍເສົາ ດ້ານໜ້າ ແລະ ຝາຜະໜັງ ດ້ານນອກ ລາດຊະໂກດ ແມ່ນແຕ້ມໂດຍລາຍ ເທບພະນົມ ປະສົມກັບ ດອນຈຽງ.
• - ລາຍເພດານ ລາດຊະໂກດ ແຕ້ມດ້ວຍລາຍດອກ ກົງຈັກ
• - ອາຮາມວັດ ກວ້າງ 6,80 ແມັດ, ຍາວ 22,40 ແມັດ, ສູງ 15,30 ແມັດ.

•           ຄວາມໝາຍຂອງ ຍອດຊໍ່ຟ້າ 17 ຊັ້ນ ຂອງວັດຊຽງທອງ.

            ຍອດຊໍ່ຟ້າທີ່ຫຼັງຄາຂອງອາຮາມ (ສິມ) ນັ້ນ, ແມ່ນມີຄວາມເຊື່ອ ແລະ ເປັນສັນຍາລັກຂອງສະຫວັນຊັ້ນຟ້າ ເຊິ່ງມີຄວາມເຊື່ອໃນພຸທະປະຫວັດ ກໍ່ຄື ພຣະທັມມະຈັກ ກັບ ປະວັດຕະນະສູຕ ເຊິ່ງເປັນປະຖົມມະບົດຂອງທັມມະເທສະໜາ ກັນທຳອິດຂອງພຣະສັມມາສັມພຸທະເຈົ້າ ທີ່ພຣະອົງໄດ້ຊົງໂປຣດເທສະໜາແກ່ ປັນຈະວັກຄີທັງຫ້າອົງ ເຊິ່ງມີເນື້ອໃນກ່າວເຖິງ ຕອນທີ່ ພຣະພຸທະເຈົ້າ ກຳລັງປະຕິບັດຕົນເພື່ອປະຕິເສດ ທາງສຸດໂຕ່ງ ສອງຢ່າງ ແລະ ໂດຍປະຕິບັດ ຕາມທາງສາຍກາງ ອັນເປັນແບບທາງທີ່ປະຕິບັດທີ່ຖືກຕ້ອງ ໃຫ້ແກ່ມວນມະນຸດ ແລະ ມີເນື້ອຫາສະແດງເຖິງຂັ້ນຕອນ ແລະ ການປະຕິບັດໃຫ້ບັນລຸເຖິງ ອະຣິຍະສັຈສີ່ ເພື່ອດໍາເນີນຂັ້ນຕອນການປະພຶດປະຕິບັດ ແລະ ເຂົ້າໃຈຂອງຄວາມເປັນທຸກ ສະມຸດທັຍນິໂຣດມັຄ ເພື່ອໄປສູ່ ພຣະນິພານ ເຊິ່ງເປັນເປົ້າຫມາຍ ແລະ ຈຸດໝາຍສູງສຸດ ຂອງພຸທະສາສະໜາ ເມື່ອພຣະຜູ້ມີພຣະພາກເຈົ້າ ຕັດທັມມະຈັກ ກັບ ປະວັດຕະນະສູຕ ຢູ່ນັ້ນ. ດວງພຣະເນດສ່ອງເຫັນທັມ ສາມາດສ່ອງເຫັນ 15 ຊັ້ນ ນາຮົກ, 16 ຊັ້ນສະຫວັນ.

            ສະນັ້ນ, ບູຮານລາວ ຈຶ່ງນິຍົມຖືເອົາ ຂໍ້ນີ້ເປັນຂໍ້ສູງ (16 ຊັ້ນຟ້າ ແລະ 15 ຊັ້ນດິນ) ແລະໄດ້ປະຕິບັດ ການເຮັດຍອດຊໍ່ຟ້າ ຫຼັງຄາຂອງວັດຕາມຂໍ້ຄະຕິ ດັ່ງກ່າວ, ເພື່ອບັນລຸເປົ້າຫມາຍຂອງ ພຸທະສາສະໜາ ເພື່ອໃຫ້ຕົນໄດ້ບັນລຸໄປເຖິງສະຫວັນ ຊັ້ນອະກະນິຕຖາ ທີ່ເປັນຊັ້ນສູງສຸດຂອງສວງສະຫວັນ.

ປະຫວັດພະບາງ.

    ພະບາງ ແມ່ນພະພຸດທະຮູບອົງສັກສິດ, ​ເປັນ​ປູສ​ະນີຍະ​ວັດຖຸ​​ອັນ​ເກົ່າ​ແກ່ ​ແລະ ​ເປັນຂອງຄໍ້າ​ຂອງ​ຄູນ ​ເປັນ​ພະ​ພຸດທະ​ຮູບສໍາຄັນຫຍິ່ງ, ເປັນມະຫາສົມບັດອັນລໍ້າຄ່າ ຄູ່ບ້ານຄູ່ເມືອງລາວ ແລະ ເປັນມິ່ງຂວັນອັນປະເສີດຂອງປະຊາຊົນລາວທັງຊາດ ມາເປັນເວລາອັນດົນນານ​ໂດຍ​ການ​ບອກ​ເລົ່າ​ ຂອງ​ ຜູ້ອໍານວຍ​ການ​ຫໍພິພິຕະພັນ​ແຫ່ງ​ຊາດ​ຫຼວງ​ພະ​ບາງ ​ເພີ່ນ​ໄດ້​ເວົ້າ​ວ່າ ພະ​ບາງ ເປັນ​ພະພຸດທະ​ຮູບ​ທີ່​ເຮັດ​ດວ້ຍ ຄຳ, ເງິນ ແລະ ທອງ ມາປະສົມຫຼອມເຂົ້າກັນ, ເມື່ອຫຼໍ່ ພະພຸດທະຮູບສຳເລັດບໍລິບູນແລ້ວ ຈຶ່ງໄດ້ທຳການພຸດທາພິເສກ, ພະມະຫາຈຸຣະນາຄະເຖຣະເຈົ້າ ໄດ້ຕັ້ງຈິດອາທິຖານອັງເຊີນເອົາພະສາຣິກະທາດທັງ 5 (ກະດູກຂອງພະພຸດທະເຈົ້າ) ເຂົ້າສິງ ຢູ່ໃນຮ່າງກາຍ ຂອງພະພຸດທະຮູບອົງນີ້, ໃນ 5 ແຫ່ງຄື: ທາດພະ ອົງສະເດັດເຈົ້າ ຢູ່ໃນໜ້າຜາກ, ຄາງ, ເອິກ ແລະ ໃນມືກ້ຳຂວາ ແລະ ກ້ຳຊ້າຍ, ລວງສູງ 83 ຊັງຕີແມັດ, ມີນ້ຳໜັກ 53.400 ກິໂລກຣາມ.

ນັບຕັ້ງແຕ່ພະບາງ ໄດ້ຖືກສ້າງຂື້ນມາ​ເພີ່ນໄດ້ປະດິດສະຖານ ຢູ່ປະເທດສີລັງກາເປັນເວລາ ດົນນານ ເຖິງ 963 ປີ. ມາຮອດປີ ພຸດທະສັກກະລາດ 1400 ພະເຈົ້າສິຣິຈັນທະລາດ ແຫ່ງປະເທດກຳປູເຈຍ ໄດ້ໄປຂໍພະບາງ ນໍາພະເຈົ້າສຸບິນນາລາດ ຜູ້ປົກຄອງແຜ່ນດິນແຫ່ງເມືອງລັງກາ (ປະເທດສີລັງກາ) ພະອົງກໍຍິນດີມອບ ໃຫ້ແກ່ເຈົ້າຊີວິດກຳປູເຈຍ. ພະບາງໄດ້ສະຖິດ ຢູ່ໃນພະວິຫານກາງນະຄອນຫຼວງອິນທະປັດຖານະຄອນ ປະ​ເທດ​ກໍາປູ​ເຈຍ ເປັນເວລາ 502 ປີ.

    ມາ​ຮອດ​ປີ ຄ.ສ 1359 ໃນສະໄໝຣາຊະການພຣະເຈົ້າ ປະຣະມັດຖະເຂມະຣາ, ເຈົ້າຊີວິດແຜ່ນດິນປະ​ເທດ​ກໍາປູ​ເຈຍ ​ເຊິ່ງ​ເປັນ ພໍ່ເຖົ້າຂອງພະຍາຟ້າງຸ່ມ ໄດ້ຍິນດີຕົກລົງມອບພະບາງ, ພະຄຳພີ ​ແລະ ພະໄຕປີດົກ ມອບ​ໃຫ້ເຈົ້າຟ້າງຸ່ມ ຜູ້​ເປັນລູກເຂີຍ, ມີພະມະຫາປາສະມັນ ພ້ອມ ດ້ວຍພະພິກຂຸສົງ 20 ອົງ ແລະ ນັກປາດ 4 ທ່ານ ໄດ້ອັງເຊີນ ‘ພະບາງ’ ແລະ ພະຄຳພີ ​ແລະ ພະໄຕປີດົກ ຂື້ນມາປະເທດລາວ ແລະ ໄດ້ປະດິດສະຖານໄວ້ຢູ່ ເມືອງວຽງຄຳ.

     ໃນ ຄ.ສ 1502 ສະໄໝສົມເດັດພະເຈົ້າວິຊຸນນະລາດ ໄດ້ອັງເຊີນ ‘ພະບາງ’ມາຈາກເມືອງວຽງຄຳ ຂື້ນມານະຄອນຊຽງທອງ ຄື ​ເມືອງ​ຫຼວງ​ພະ​ບາງ​ໃນ​ປະຈຸ​ບັນ ​ແລະ ​ໄດ້ນຳໄປປະດິດ ສະຖານໄວ້ ທີ່ວັດມະໂນລົມ. ໃນປີ ຄ.ສ 1504 ຈຶ່ງ​ໄດ້ອັງເຊີນເອົາ‘ພະບາງ’ອອກຈາກວັດມະໂນລົມ ມາສະຖິດໄວ້ຢູ່ໃນ ວັດວິຊຸນມະຫາວິຫານ. ໃນປີ ຄ.ສ 1705 ສະໄໝຂອງເຈົ້າໄຊວົງເວ້ (ສົມເດັດພຣະເຈົ້າໄຊຍະເສດຖາທິລາດ ທີ 2) ອັງເຊີນເອົາ‘ພະບາງ’ລົງໄປນະຄອນຫຼວງວຽງຈັນ ປະດິດສະຖານໄວ້ທີ່ ວັດປ່າສັກຫຼວງ (ວັດອິນແປງ ປັດຈຸບັນ).

ໃນສະໄໝພະເຈົ້າສິຣິບຸນຍະສານ ເຈົ້າຊີວິດແຫ່ງອານາຈັກລ້ານຊ້າງວຽງຈັນ ສົມເດັດພະເຈົ້າກຸງ ທົນບູລີ ໄດ້ສັ່ງໃຫ້ກອງທັບຫຼວງສະຫຍາມ ຊຶ່ງນຳທັບໂດຍເຈົ້າພະຍາມະຫາກະສັດສຶກ ມາຕີເຂົ້າຍຶດເອົາ ອານາຈັກລ້ານຊ້າງວຽງຈັນໄດ້ແລ້ວ ກໍ່ປຸ້ນສະດົມເກັບກວາດເອົາຊັບສົມບັດ ວັດຖຸມີຄ່າທັງໝົດແລ້ວ ກໍ່ເຂົ້າປຸ້ນເອົາ ພະບາງ ແລະ ພະແກ້ວມໍລະກົດ ໄປຍັງກຸງທົນບູລີ.

ເມື່ອຕົ້ນປີ ຄ.ສ 1783 ໃນສະໄໝພະພຸດທະຍອດຟ້າຈຸລາໂລກ (ຣາຊະການ ທີ 1) ເປັນ ພະເຈົ້າແຜ່ນດິນສະຫຍາມ. ສົມເດັດພະເຈົ້ານັນທະເສນ ກໍ່ໄດ້ທູນຂໍເອົາ‘ພະບາງ’ກັບຄືນສູ່ແຜ່ນດິນ ລາວລ້ານຊ້າງວຽງຈັນ. ໃນສະໄໝເຈົ້າອະນຸວົງ ເປັນເຈົ້າຊີວິດ ຜູ້ປົກຄອງອານາຈັກລ້ານຊ້າງວຽງຈັນ ໃນປີຈຸຣະສັກກະຣາດ ຄ.ສ 1828 ໃນສະໄໝພະບາດສົມເດັດພະນັ່ງເກົ້າ (ຣາຊະການທີ 3) ໄດ້ຕີປຸ້ນເມືອງວຽງຈັນ ແລະ ນຳເອົາ‘ພະບາງ’ໄປປະດິດສະຖານໄວ້ຢູ່ທີ່ວັດຈັກກະວັດກຸງເທບ. ພະບາງ ໄດ້ປະດິດສະຖານ ຢູ່ປະເທດໄທ ເປັນເວລານານເກືອບ 40 ປີ. ຄືມາຮອດປີ ຄ.ສ 1886 ໃນສະໄໝຣາຊະການແຜ່ນດິນຂອງສົມເດັດພະເຈົ້າຈັນທະລາດ ໄດ້ກາບທູນຂໍເອົາ ‘ພະບາງ’ ນຳເຈົ້າຊີວິດ ປະເທດ​ໄທ ກັບຄືນສູ່ນະຄອນຫຼວງພະບາງລ້ານຊ້າງ ເປັນຄັ້ງທີ 2 ໄດ້ປະດິດສະຖານຢູ່ວັດວິຊຸນ ມະຫາວິຫານໄດ້ 2 ປີ, ສົມເດັດພະເຈົ້າສັກກະລິນ ຈຶ່ງໃຫ້ອັງເຊີນ‘ພະບາງ’ຍ້າຍອອກຈາກວັດວິຊຸນ ມາປະດິດສະຖານ ຢູ່ວັດໃໝ່ສຸວັນນະພູມາຣາມ.

     ວັນທີ 25 ມີນາ ປີ ຄ.ສ 1904 ໃນສະໄໝ ເຈົ້າຊີວິດສີສະຫວ່າງວົງ ໄດ້ອັນເຊີນພະບາງ ອອກຈາກວັດໃໝ່ສຸວັນນະພູມາຣາມ ມາປະດິດສະຖານໄວ້ຢູ່ໃນພະຣາຊະວັງຫຼວງ (ຫໍພິພິຕະພັນປະຈຸບັນ). ​ໃນ​ປີ ພ.ສ 2511 ພຣະບາດສົມເດັດພຣະເຈົ້າສີສະຫວ່າງວັດທະນາ ໄດ້ສ້າງຫໍພຣະບາງ ຂື້ນໃນພຣະຣາຊະວັງຫຼວງ ທີ່ຫຼວງພະບາງ ແຕ່ບໍ່ທັນສຳເລັດ. ​ໃນ​ປີ ຄ.ສ 1975 ປະເທດລາວ ໄດ້ຮັບການປົດປ່ອຍທົ່ວປະເທດ ແລະ ໄດ້ສະຖາປະນາເປັນປະເທດ ສາທາລະນະລັດ ປະຊາທິປະໄຕ ປະຊາຊົນລາວ ຂື້ນໃນວັນທີ 2 ທັນວາ (12) 1975. ພັກ ແລະ ລັດຖະບານ ໄດ້ຕົກລົງສືບຕໍ່ກໍ່ສ້າງ ຫໍພະບາງຈົນສຳເລັດໃນປີ ຄ.ສ 2013.

       ວັນເສົາ ວັນທີ 14 ເດືອນ ທັນວາ (12) ຄ.ສ 2013 ໃນສະໄໝ ຂອງ ພະນະທ່ານ ຈູມມາລີ ໄຊຍະສອນ ເປັນເລຂາທິການສູນກາງພັກ, ປະທານປະເທດແຫ່ງ ສາທາລະນະລັດ ປະຊາທິປະໄຕ ປະຊາຊົນລາວ ແລະ ທ່ານ ປອ. ຄຳແພງ ໄຊສົມແພງ, ເປັນເລຂາ ພັກແຂວງ, ເຈົ້າແຂວງ ຫຼວງພະບາງ ພ້ອມດ້ວຍປະຊາຊົນບັນດາເຜົ່າ ແຂວງຫຼວງພະບາງ ກໍ່ຄື ປະຊາຊົນບັນດາເຜົ່າທົ່ວປະເທດ ໄດ້ຈັດຕັ້ງພິທີອາລາທະນາອັງເຊີນ‘ພະບາງ’ຂື້ນປະດິດສະຖານ ຢູ່ຫໍພະບາງ ແລະ ໄດ້ມີການຄົບງັນເປັນ ເວລາ 3 ມື້ 3 ຄືນ. ທຸກໆປີ ພໍຮອດມື້ທີ 3 ຂອງບຸນປີໃໝ່ ຄືມື້ສັງຂານຂື້ນ ​ທາງ​ອໍານາດ​ການ​ປົກ​ແຂວງ ​ແລະ ພໍ່​ແມ່​ເຖົ້າ​ແກ່​ປະຊາຊົນ​ຊາວ​ຫຼວງ​ພະ​ບາງ ​ໄດ້​ອັນ​ເຊີນພະບາງ ​ແລະ ແຫ່ແຫນໄປປະດິດສະຖານໄວ້ ໃນຫໍສົງທີ່ວັດໃໝ່ສຸວັນນະ​ພູມ​ມາຣາມ ​ເພື່ອ​ໃຫ້ປະຊາຊົນທົ່ວທັງເມືອງ​ໄດ້​ໄປຫົດສົງພະພຸດທະຮູບອົງນີ້.

ຖໍ້າຕິ່ງ.

   ຖ້ຳຕິ່ງແມ່ນຖ້ຳທຳມະຊາດ ທີ່ມີຄວາມສວຍງາມ ທີ່ເກີດຈາກພູຫີນຜາ ຊຶ່ງຕັ້ງຢູ່ຕາມແຄມຝັ່ງຂອງແມ່ນ້ຳຂອງ ທາງຝັ່ງຕາເວັນຕົກ, ກົງກັນຂ້າມກັບບ້ານປາກອູ ບ່ອນທີ່ນ້ຳອູໄຫຼເຊື່ອມໃສ່ແມ່ນ້ຳຂອງ, ຖ້ຳຕິ່ງ ຕັ້ງຫ່າງຈາກຕົວເມືອງຫຼວງພະບາງ ໄປທາງທິດເໜືອປະມານ 30 ກິໂລແມັດ ເປັນສະຖານທີ່ທ່ອງທ່ຽວແຫ່ງໜຶ່ງທີ່ມີຊື່ສຽງ ຂອງແຂວງຫຼວງພະບາງ ແລະ ໃນ ສປປ ລາວ.

    ຖ້ຳຕິ່ງແບ່ງອອກເປັນ 2 ຖ້ຳຄື: ຖ້ຳເທິງ ແລະ ຖ້ຳລຸ່ມ ເຊິ່ງມີເສັ້ນທາງຍ່າງເຊື່ອມຕໍ່ຫາກັນ ແຕ່ລະຖ້ຳກວ້າງຂວາງ ແລະ ມີພະພຸດທະຮູບໄມ້ສັກສິດ ຫຼາຍກວ່າ 4,000 ອົງ. ຕາມການເຊື່ອຖືຂອງປະຊາຊົນລາວແລ້ວ ຖ້ຳຕິ່ງເຄີຍເປັນບ່ອນອາໄສ ຂອງຄົນບູຮານ ຕໍ່ມາໄດ້ມີການປະຕິສັງຂອນ, ປະດິດສະຖານຂອງພະພຸດທະຮູບໄມ້ ສະໄໝກ່ອນໃນແຕ່ລະປີ ປະຊາຊົນໃນພູມລຳເນົາແຫ່ງນີ້ ໄດ້ພາກັນສ້າງພະພຸດທະຮູບມາປະດິດສະຖານ ໄວ້ຖ້ຳຕິ່ງແຫ່ງນີ້ ເພື່ອກາບໄຫວ້ຕາມຮີດຄອງປະເພນີ ແລະ ການເຊື່ອຖືຂອງທ້ອງຖິ່ນ. ມາເຖິງສັດຕະວັດທີ XVIII – XX ເມື່ອຮອດປີໃໝ່ລາວຂອງທຸກໆປີ ເຈົ້າຊີວິດ ພ້ອມດ້ວຍບໍລິວານໄຜ່ຟ້າລາຊະດອນ ໄດ້ພາກັນໄປຫົດສົງພະທີ່ຖ້ຳຕິ່ງ ແລະ ທ່ຽວຊົມທຳມະຊາດ, ປະເພນີຫົດສົງພະດັ່ງກ່າວ ແມ່ນຍັງສືບທອດກັນມາເຖິງທຸກວັນນີ້.

          ຄຳວ່າ ຖ້ຳຕິ່ງ ນັ້ນ, ມີຊື່ມາແຕ່ເມື່ອໃດນັ້ນພວກເຮົາບໍ່ສາມາດຮູ້ໄດ້ ແຕ່ໜັງສືລາວພື້ນຂຸນບູລົມໄດ້ກ່າວເຖິງຖ້ຳຕິ່ງ ແມ່ນມີຊື່ມາແຕ່ສະໄໝຂຸນລໍ ປະຖົມກະສັດຂອງລາວ ຕຳນານບູຮານກ່າວວ່າຂຸນລໍໄດ້ຍົກພົນ ມາຕາມນ້ຳອູ ແລະ ນ້ຳຂອງ ມາຕັ້ງທັບຢູ່ ສົບອູ (ບໍລິເວນບ້ານປາກອູ) ແລະ ຜາຕິ່ງ. ໃນສະໄໝຕໍ່ມາ ເມື່ອກາງສັດຕະວັດທີ XIV ແຫ່ງຄິດຕະສັງກາດ ເຈົ້າຟ້າງຸ່ມມະຫາລາດ ໄດ້ທ້ອນໂຮມ ແລະ ກໍ່ຕັ້ງອານາຈັກລ້ານຊ້າງ ເອກະພາບ ໄດ້ຍົກທັບມາແຕ່ປະເທດຂະເໝນ ກໍ່ໄດ້ຕັ້ງຫຼັກຢູ່ບ້ານປາກອູ ແລະ ຜາຕິ່ງເຊັ່ນດຽວກັນ. ດັ່ງນັ້ນ, ຄຳວ່າ ຖ້ຳຕິ່ງມີຊື່ມາແຕ່ດົນນານແລ້ວ ແລະ ອີກບັນຫາໜຶ່ງຖ້ຳຕິ່ງມີຍອຍຕິ່ງຍ້ອຍລົງມາຕາມ ຜາພູ ແລະ ໃນຮູຖ້ຳເປັນຈຳນວນຫຼວງຫຼາຍ ເຊິ່ງເອີ້ນຢ່າງໜຶ່ງວ່າ ນົມຜາ. ຈາກເຫດຜົນດັ່ງກ່າວປະຊາຊົນທ້ອງຖິ່ນຈິ່ງເອີ້ນວ່າ ຖ້ຳຕິ່ງ.

          ຕາມທັດສະນະທາງບູຮານວິທະຍາ ຍ້ອນຂະບວນການທໍລະນີວິທະຍາ ນັບເປັນລ້ານປີມາແລ້ວຖ້ຳເທິງ ແລະ ຖ້ຳລຸ່ມ ເຊິ່ງທັງສອງໄດ້ຈົມຢູ່ພື້ນນ້ຳທະເລ ຊຶ່ງນ້ຳໄດ້ກັດເຊາະເຮັດໃຫ້ພູໜ່ວຍນີ້ເກີດເປັນຖ້ຳ ແລະ ໃນຍຸກຕໍ່ມາ ນ້ຳທະເລໄດ້ເຄື່ອນຍ້າຍເຮັດໃຫ້ຂົງເຂດນີ້ ກາຍເປັນພູຜາປ່າດົງ ແລະ ຮ່ອງຮອຍຖ້ຳຕິ່ງໃຫ້ພວກເຮົາເຫັນປະຈຸບັນ.

    ນັບເປັນເວລາຫຼາຍພັນປີ ຕໍ່ມາໄດ້ມີມະນຸດຍ້າຍເຂົ້າມາອາໄສຢູ່ຖ້ຳຕິ່ງແຫ່ງນີ້, ອາດເປັນບ່ອນພັກອາໄສຂອງມະນຸດປະຖົມບູຮານ ເມື່ອຂະບວນວິວັດທະນາການດ້ານກະສິກຳມີການຂະຫຍາຍຕົວ ມະນຸດປະສົບຜົນສຳເລັດໃນການດຳລົງຊີວິດ, ສັງຄົມໄດ້ມີການຂະຫຍາຍຕົວສູງຂຶ້ນ ມະນຸດຈິ່ງໄດ້ເຄື່ອນຍ້າຍອອກຈາກຖ້ຳມາຕັ້ງບ້ານເຮືອນຢູ່ຕາມເຂດທົ່ງພຽງ ແລະ ເຂດທີ່ອຸດົມສົມບູນ ເຊິ່ງເຂົາມີການຈັດຕັ້ງເປັນກຸ່ມ. ດັ່ງນັ້ນ ຖ້ຳທີ່ເຂົາເຈົ້າເຄີຍອາໄສຢູ່ເມື່ອກ່ອນຈິ່ງກາຍເປັນບ່ອນນັບຖື, ເປັນບ່ອນສັກກະລະບູຊາ ແລະ ທັງເປັນບ່ອນບວງສວງເຖິງດວງວິນຍານຂອງບັນພະບູລຸດເຂົາເຈົ້າ ແລະ ເທບພະເຈົ້າຕ່າງໆ ຕາມຄວາມເຊື່ອຖືຂອງມະນຸດສະໄໝປະຖົມບູຮານ.

          ຖ້ຳຕິ່ງໃນສະໄໝປະຫວັດສາດຂອງລາວ ກ່ອນຍຸກພຸດທະສາສະໜາ ຄິດວ່າເບື້ອງຕົ້ນເປັນບ່ອນສັກກະລະບູຊາບວງສວງເຖິງດວງວິນຍານ ຂອງຜີຟ້າ, ຜີແຖນເທວະດາຖ້ຳຕິ່ງ ແລະ ອື່ນໆ ເຊິ່ງໄດ້ກ່າວຢູ່ໃນຄຳໂອວາດຂອງມະຫາກະສັດ ເຈົ້າຟ້າງຸ່ມ ສະຕະວັດທີ XIV ຜ່ານ ປະຫວັດສາດມາດົນນານສົມຄວນ. ມາຮອດຕົ້ນສະຕະວັດທີ XVI ແຫ່ງຄິດຕະສັງກາດ 1527 ມີກະສັດອົງໜຶ່ງຊື່ວ່າ ພະເຈົ້າໂພທິສະລາດ ມີຄວາມເຫຼື້ອມໃສໃນພະພຸດທະສາດສະໜາ ໄດ້ມີຄຳສັ່ງໃຫ້ປະຊາຊົນຂອງພະອົງ ຍົກເລີກການເຊື່ອຖືຜີ, ຫໍຜີຟ້າຜີແຖນ ແລະ ບ່ອນສັກກະລະບູຊາຕ່າງໆ ນັ້ນຫັນມາເຊື່ອຖືພຸດທະສາສະໜາ. ດັ່ງນັ້ນ, ຖ້ຳຕິ່ງກໍ ແມ່ນບ່ອນໜຶ່ງທີ່ ພະເຈົ້າໂພສາທິລາດ ຫັນເອົາມາເປັນບ່ອນສັກກາລະບູຊາທາງພຸດທະສາສະໜາ ແລະ ໄດ້ອຸປະຖຳຖ້ຳແຕ່ເວລານັ້ນມາ. ທຸກໆປີໃນໂອກາດປີໃໝ່ລາວ ກະສັດລາວກໍໄດ້ໄປຍັງຖ້ຳ ພ້ອມດ້ວຍປະຊາຊົນຊາວຫຼວງພະບາງ ທີ່ນັບຖືພຸດທະສາສະໜາ, ລາຊະວົງໄດ້ແຕ່ງຕັ້ງຊ່າງຫັດຖະກຳຄວັດພະພຸດທະຮູບເພື່ອຖວາຍໄວ້ຖ້ຳ ໃຫ້ປະຊາຊົນໄດ້ສັກກາລະບູຊາ. ເຊິ່ງວ່າພະພຸດທະຮູບສ່ວນຫຼາຍແມ່ນເຮັດດ້ວຍ ໄມ້ເຄືອບນ້ຳຢາສີແດງ ຫຼື ດຳ ແລະ ພອກດ້ວຍຄຳ

       ຫຼັກຖານທີ່ແທ້ຈິງ, ໄດ້ປະກົດໃຫ້ເຮົາເຫັນມີພະພຸດທະຮູບຫຼາຍກວ່າ 3,000 ກວ່າອົງທີ່ສ້າງຂຶ້ນໃນສັດຕະວັດທີ XVIII ແລະ XIX ແຫ່ງຄິດຕະສັງກາດ, ສ່ວນພະພຸດທະຮູບທີ່ສ້າງຂຶ້ນໃນສັດຕະວັດທີ XVII ແລະ XX ນັ້ນມີຈຳນວນໜ້ອຍ ພະພຸດທະຮູບສ່ວນຫຼາຍແມ່ນເຮັດດ້ວຍໄມ້, ຂີ້ຄັ່ງ, ສ່ວນທອງ ແລະ ຫີນ ແມ່ນມີຈຳນວນໜ້ອຍ. ໃນນັ້ນ ພະພຸດທະຮູບທີ່ມີສິລະປະສວຍງາມ ແລະ ປານີດນັ້ນແມ່ນ ພະພຸດທະຮູບທີ່ສ້າງຂຶ້ນ ໃນຕົ້ນສະຕະວັດທີ XVIII ແລະ XIX. ນອກຈາກນີ້, ຍັງພົບພະພຸດທະຮູບທີ່ເຮັດດ້ວຍ ຄຳບຸ, ເງິນບຸ, ແຕ່ໜ້າເສຍດາຍໄດ້ມີ ຄົນບໍ່ດີໄດ້ແກະລອກເອົາໝົດແລ້ວປະໄວ້ແຕ່ດິນເຜົາ ແລະ ແກນກາງຂອງພະພຸດທະຮູບ.[1]

          ດັ່ງນັ້ນ, ໃນປະຈຸບັນ ຖ້ຳຕິ່ງບໍ່ພຽງແຕ່ມີຄວາມໝາຍທາງດ້ານປະຫວັດສາດ ເປັນເວລາອັນຍາວນານເທົ່ານັ້ນ ແຕ່ຍັງເປັນບ່ອນສະສົມມໍລະດົກທາງດ້ານວັດທະນະທຳ ຂອງຊາດລາວ ແລະ ຍັງເປັນບ່ອນສຶກສາຄົ້ນຄວ້າຂອງຄົນລຸ້ນຫຼັງ.

• ຖ້ຳລຸ່ມ: ປາກຖ້ຳລຸ່ມເດ່ອອກຈົນເຫັນໄດ້ຈາກແມ່ນ້ຳຂອງ, ມີເສັ້ນທາງຈາກຖ້ຳລຸ່ມໄປສູ່ຖ້ຳເທິງ ຊຶ່ງມີຄວາມສູງປະມານ 60 ແມັດ ຈາກແມ່ນ້ຳຂອງ.

          ຢູ່ຖ້ຳລຸ່ມນີ້ມີພະພຸດທະຮູບຄວັດຢູ່ປະມານ 2,500 ອົງ ຈຸດໂຮມຜູ້ໄປຢ້ຽມຖ້ຳ ແມ່ນແທ່ນທີ່ຢູ່ໃກ້ໆທາງເຂົ້າອັນ ເປັນບ່ອນວາງດອກໄມ້, ທູບທຽນ ເພື່ອສັກກາລະບູຊາ ມີຮູບຄວັດພະລືສີອົງໜຶ່ງພາຍຖົງຢາ ຫຼື ສະໝຸນໄພ ນັ່ງຢູ່ຖ້ຳເທິງ ຖ້ານທາງເຂົ້າ ແລະ ມີຮູບເຈດີໃຫຍ່ຢູ່ເທິງຖ້ານສູງສຸດ.

ຖ້ຳເທິງ: ຖ້ຳຕິ່ງເທິງຫາທ່າທຽບບັກ ມີຂັ້ນໄດທັງໝົດ 278 ຂັ້ນ, ເຊິ່ງມີລວງກວ້າງ 17 ແມັດ ແລະ ເລິກ 50 ແມັດ, ຢູ່ຖໍ້າເທິງນີ້ ກໍມີແທ່ນປະດິດສະຖານພະພຸດທະຮູບຢູ່ເຊັ່ນດຽວກັນ. ພາຍໃນຖໍ້າຍັງມີຮູບພາບຂອງຖ້ຳໃນສະໄໝກ່ອນ ທີ່ຖືກແຕ້ມໂດຍ ຝຣັ່ງຊີ ກາກນິເອ, ຖືກແຕ້ມຂຶ້ນໃນລະຫວ່າງປີ 1865-1867. ພາຍນອກຖໍ້າ ຍັງມີທາດນ້ອຍອົງໜຶ່ງ ເຊິ່ງຕາມການເລົ່າຂານວ່າ ທາດດັ່ງກ່າວ, ເປັນທາດດູກຂອງປູ່ເຍີຍ່າເຍີ. ເຊິ່ງໃນທຸກໆປີ ໃນເມື່ອກ່ອນເຈົ້າຊີວິດໄດ້ຂີ່ເຮືອຂຶ້ນມາຫົດສົງນໍ້າພະຢູ່ຖໍ້າ ໃນຊ່ວງຂຶ້ນປີໃໝ່. ສ່ວນສີໜ້າ ແລະ ປະຕູຖໍ້ານັ້ນແມ່ນມີການຄວັດດອກດວງໃສ່ຢ່າງສວຍງາມ ຕາມສິລະປະແບບລາວໆ

ປະຫວັດຜາແອ່ນ

    ຕາມນິທານເລົ່າສືບກັນມາ “ພູຜາແອ່ນ” ກໍແມ່ນແຫຼ່ງທ່ອງທ່ຽວແຫ່ງໜຶ່ງທີ່ຂຶ້ນຊື່ຂອງເມືອງປາກອູ ເຊິ່ງຕັ້ງຢູ່ທາງທິດຕາເວັນອອກ ກົງກັນຂ້າມກັບບ້ານປາກອູ ໃນເມື່ອກ່ອນແມ່ນມີຊື່ວ່າ: ຜາແບ່ນ (ແບ່ນປ້ອມ ຫຼື ເບຍເປົ້າ) ໃນລະຫວ່າງການເດີນທາງກ່ອນທີ່ຈະໄປຮອດຜາແອ່ນ ເຮົາຈະໄດ້ພົບກັບແຫຼ່ງທ່ອງທ່ຽວທາງດ້ານປະຫວັດສາດ ທີ່ຕິດພັນກັບທຳມະຊາດຫຼາຍຢ່າງ ເປັນຕົ້ນແມ່ນ ຕາດຫູໝູ.

          ບາງຕຳນານໄດ້ກ່າວວ່າ ປະຫວັດຂຸນລູນາງອົ້ວໄດ້ແຕ່ງງານຢູ່ຖ້ຳສະແນນ ຫຼັງຈາກທັງສອງໄດ້ແຕ່ງງານກັນແລ້ວ ນາງອົ້ວຜູ້ເປັນເມຍກໍໄດ້ເສຍຊີວິດ. ຊາວບ້ານ ຍາດຕິພີນ້ອງກໍ່ໄດ້ໄປເອົາໂລງ ຢູ່ຖ້ຳເຫຼັກ ມາໃສ່ສົບນາງອົ້ວ ເພື່ອທີ່ຈະເອົາສົບນາງອົ້ວໄປໄວ້ຢູ່ຫຼັງຜາແອ່ນ ໃນໄລຍະຂອງການເດີນທາງ ທີ່ໄດ້ຫາມສົບນາງອົ້ວໄປນັ້ນ ກໍ່ໄດ້ໄປພັກເຊົາຢູ່ ຫ້ວຍປົງ ເມື່ອພັກເຊົາຫາຍເມື່ອຍແລ້ວ ກໍ່ໄດ້ອອກເດີນທາງຕໍ່ຂ້າມໄປ ບ້ານຄົກຂ້າມ ຫຼັງຈາກ ຂ້າມຄົກຂ້າມໄປແລ້ວ ກໍໄປພັກຢູ່ຄົກນາງເຊົາ ຂຸນລູຜູ້ເປັນຜົວດ້ວຍຄວາມຮັກ ແລະ ຄິດຮອດເມຍກໍໄດ້ໄປນັ່ງໄຫ້ຢູ່ ເທິງຜານ້ຳຕາ ຫຼັງຈາກນັ້ນ, ກໍ່ໄດ້ມາລ້າງໜ້າລ້າງຕາຢູ່ຫວ້ຍຂີ້ມູກ ແລ້ວຈຶ່ງໄດ້ນຳເອົາໂລງນາງອົ້ວໄປໄວ້ຫຼັງຜາແອ່ນ. ຫຼາຍມື້ຫຼາຍວັນຕໍ່ມາ ສົບນາງອົ້ວເລີ່ມເໜົ່າ ແລະ ຈະມີຜີເປົ້າໄປກິນນ້ຳເໜົ່າຈາກສົບນາງອົ້ວ ນັ້ນກໍ່ເປັນທີ່ມາຂອງຊື່ບ້ານ, ຫ້ວຍ ແລະ ຜາດັ່ງກ່າວ, ຈົນເທົ່າທຸກວັນນີ້.

          ຖັດຈາກນັ້ນ, ກໍຈະມີຖ້ຳຕິ່ງ ເຊິ່ງເປັນແຫຼ່ງທ່ອງທ່ຽວແຫ່ງໜຶ່ງ ທີ່ຂຶ້ນຊື່ຂອງເມືອງປາກອູ. ຖ້ຳຕິ່ງ ເຮົາຈະສັງເກດເຫັນວ່າ ຄືກັບລັກສະນະໂຕລິງກົ້ມກິນນ້ຳ ຕໍ່ມາເຮົາກໍຈະພົບເຫັນແກ້ງອອຍ ເວົ້າເລື່ອງແກ້ງອອຍແລ້ວ ຈະກ່າວເຖິງສິ່ງມະຫັດສະຈັນ, ຄວາມຮ້າຍກາດຂອງສັດປະຫຼາດ ຫຼື ໃນເມື່ອກ່ອນຖ້ຳໂຕທີ່ຢູ່ໃກ້ແກງອອຍຈະປິ່ນໜ້າ ໄປທາເບື້ອງເທິງທາງທິດເໜືອ ເຮັດໃຫ້ການເດີນເຮືອບໍ່ສາມາດຜ່ານໄປໄດ້. ມີການເລົ່າຂານກັນວ່າ ໃນເມື່ອກ່ອນມີເຮືອລຳໜຶ່ງ ມາແຕ່ທາງທິດເໜືອ ໄດ້ເກີດອຸປະຕິເຫດຂວໍ້າ (ຫຼົ້ມ, ຈົມ) ຢູ່ແກ້ງອອຍ ໄຫຼ່ໄປຖືກຕາຂອງ ເງິນ ກໍ່ເຮັດໃຫ້ເກີດສິ່ງມະຫັດສະຈັນຂຶ້ນ ເຮັດໃຫ້ຖ້ຳດັ່ງກ່າວ ໄດ້ຫັນທິດ ປິ່ນໜ້າໄປທາງເບື້ອງລຸ່ມ ຫຼັງຈາກນັ້ນ, ການເດີນເຮືອກໍ່ສະດວກສະບາຍ ແລະ ສາມາດຫຼີກຜ່ານໄປໄດ້.

          ຖັດຈາກແກ້ງອອຍມາ ກໍຈະມີ ຜາປ່ອງ ຄວາມເປັນມາຂອງຜາປ່ອງຈະເວົ້າ ກ່ຽວກັບ ເລື່ອງອ້າຍເຈັດຫວດ, ອ້າຍເຈັດໄຫ. ໄດ້ໄປທຳມາຫາກິນເຮັດນາ ຢູ່ບ້ານຄົກ ແລະ ມີຄວາຍເຂົ້າມາກິນເຂົ້າກ້າ ອ້າຍເຈັດຫວດ, ອ້າຍເຈັດໄຫ ໃຈຮ້າຍ ຈຶ່ງໄດ້ເອົາຫຼາວຊັດມາແຕ່ເມືອງຫຼວງ (ເມືອງຫຼວງພະບາງ) ຕັ້ງໃຈວ່າຈະຊັດມາໃສ່ຄວາຍໂຕດັ່ງກ່າວ ແຕ່ກັບໄປຖືກ ຜາ, ເຮົາຈະສັງເກດເຫັນ ຜາ ດັ່ງກ່າວ ເປັນຮູ ປະຊາຊົນໃນເຂດນັ້ນຈຶ່ງຮ້ອງວ່າ ຖ້ຳຜາປ່ອງ, ຖ້ຳຜາປ່ອງ ເປັນຖ້ຳທີ່ສູງ ເຊິ່ງສາມາດຂີ່ຊ້າງລອດໄດ້ຢ່າງສະດວກສະບາຍ.

          ຖັດມາກໍ່ຈະແມ່ນຜາຮຸ້ງ ຄວາມເປັນມາ ຂອງຜາຮຸ້ງໃນເມື່ອກ່ອນຮຸ້ງຈະກິນມະນຸດຜູ້ຍິງເປັນອາຫານ ເມື່ອກິນໄດ້ຫຼາຍມື້ຕໍ່ຫຼາຍວັນ ຜູ້ຍິງໃນແຖບນັ້ນກໍ່ເລີ່ມໝົດໄປ ສຸດທ້າຍຍັງເຫຼືອແຕ່ ນາງ ຄຳກອງ ທີ່ໄປລີ້ຢູ່ໃນກອງບໍ່ຍອມອອກມາ ມື້ໜຶ່ງສັງສິນໄຊໄດ້ຜ່ານມາທາງໝູ່ບ້ານນັ້ນພໍດີກໍ່ ເລີຍຄິດແປກໃຈເປັນຫຍັງໝູ່ບ້ານແຫ່ງນີ້ບໍ່ມີຜູ້ຍິງເລີຍ ຊາວບ້ານກໍ່ໄດ້ເລົ່າເຖິງເຫດການທີ່ເກີດໃຫ້ສິນໄຊຟັງວ່າ ໃນແຕ່ລະວັນຈະມີຮຸ້ງໂຕໜຶ່ງອອກມາຈັບຜູ້ຍິງ ໄປເປັນອາຫານ ຈົນຜູ້ຍິງໃນໝູ່ບ້ານນີ້ໝົດ ຍັງເຫຼືອແຕ່ຄົນດຽວໄປລີ້ຢູ່ໃນກອງ ພໍເມື່ອໄດ້ຮູ້ຂ່າວແນວນັ້ນ ສິນໄຊກໍ່ໄດ້ໄປຊ່ວຍ ນາງຄຳກອງ ອອກມາພໍຮຸ່ງເຊົ້າມາ ຮຸ້ງໂຕດັ່ງກ່າວກໍ່ອອກມາຫວັງຈະຈັບ ນາງຄຳກອງ ໄປເປັນຫາອາຫານ ສິນໄຊກໍ່ໄດ້ໃຊ້ທະນູຍິງຖືກປີກເບື້ອງຂວາ ໃນທີ່ສຸດຮຸ້ງໂຕນັ້ນກໍ່ໄດ້ຕາຍໄປ.

          ໃນແຕ່ລະປີ ຮອດມື້ແຮມ 8 ຄ່ຳ, ເດືອນ 5 ປະຊາຊົນ ບ້ານ ລາດຫານ ແລະ ບ້ານ ຄົກຂ້າມ ຈະຈັດຫາເຂົ້າຂອງເສັ້ນໄຫວ້ ໄປໄຫວ້ພະກະເຈ້ ແລະ ໄປປັກທຸງຢູ່ແກ້ງອອຍ ເພື່ອເປັນການສັກກະລະບູຊາເຈົ້າຖິ່ນເຈົ້າຖານ.

          ຖັດຈາກຜາຮຸ້ງມາ ກໍຈະແມ່ນ ຜາແອ່ນ ເຊິ່ງໄດ້ປະກົດຮ່ອງຮອຍໃຫ້ເຫັນ ຄ້າຍຄືກັບລັກສະນະພາບວາດ ຮູບປາບຶກ ເອົາຫົວປັກລົງນໍ້າ ແລະ ເອົາຫາງຊີ້ຂຶ້ນຟ້າ ແລະ ຈະມີແຜ່ນກະດານອັນໜຶ່ງ ເຊິ່ງມີວົງມົນສີແດງສອງອັນຮຽງກັນ ຄ້າຍຄືກັບແວ່ນຕາ ຢູ່ຜາແຫ່ງນີ້ ປະຊາຊົນໃນເຂດ ດັ່ງກ່າວ, ສັນນິຖານວ່າ: ໜ້າຈະເປັນພາບທີ່ວາດດ້ວຍລາຍມືຂອງມະນຸດໃນສະໄໝປະຖົມບູຮານ ແຕ່ກໍ່ບໍ່ມີໃຜສາມາດບອກໄດ້ວ່າ ພາບວາດ ດັ່ງກ່າວ, ເກີດຂຶ້ນດ້ວຍທຳມະຊາດ ຫຼື ດ້ວຍຝີມືຂອງມະນຸດສະໄໝປະຖົມບູຮານ ເພາະເປັນສິ່ງທີ່ໜ້າອັດສະຈັນທີ່ເກີດຂຶ້ນ. ຜາແອ່ນ ເປັນຜາທີ່ສູງຊັນ, ເຊິ່ງຄົນທຳມະດາບໍ່ມີໃຜສາມາດຂຶ້ນໄປໄດ້. ໃນສະໄໝບູຮານຜາແອ່ນ ເປັນບ່ອນແບ່ນປ້ອມ (ເບຍເປົ້າ) ພະນັນກັນຂຶ້ນນັ່ງເມືອງ ລະຫວ່າງສອງອ້າຍນ້ອງ ໃນເມື່ອກ່ອນຊົນເຜົ່າລາວລຸ່ມ ແລະ ຊົນເຜົ່າຂະຫມຸ ເປັນອ້າຍນ້ອງກັນ ໄດ້ເກີດຄວາມຂັດແຍ່ງກັນໃນການຂຶ້ນເປັນພະຍາເຈົ້າເມືອງ ຈຶ່ງໄດ້ຕົກລົງແຂ່ງຂັນກັນແບ່ນປ້ອມ (ເບຍເປົ້າ) ຖ້າຜູ້ໃດຍິງຖືກເປົ້າ ຜູ້ນັ້ນຈະໄດ້ເປັນພະຍາເຈົ້າເມືອງ ດັ່ງນັ້ນ, ທັງສອງຈຶ່ງໄດ້ຕົກລົງເອົາທະນູ ແລະ ລູກທະນູຄົນລະອັນ ຫຼັງຈາກກະກຽມເຄື່ອງມືຮຽບຮ້ອຍແລ້ວ ຜູ້ເປັນນ້ອງຈຶ່ງສະເໜີໃຫ້ ພີ່ອ້າຍ (ອ້າຍ) ຍິງກ່ອນ, ຜູ້ເປັນອ້າຍກໍ່ບໍ່ນິ່ງນອນໃຈຈັບທະນູນຂຶ້ນມາ ຢືດທະນູແນໃສ່ເປົ້າແລ້ວຍິງໄປຖືກເປົ້າພໍດີ ແຕ່ລູກທະນູບໍ່ຕິດຄາຢູ່ເປົ້າຜູ້ເປັນນ້ອງຈິ່ງຄິດວ່າຜູ້ເປັນ ອ້າຍຍິງບໍ່ຖືກ ແລະ ຜູ້ເປັນອ້າຍກໍ່ຄິດວ່າໂຕເອງຍິງບໍ່ຖືກ ຫຼັງຈາກທີ່ເຫັນຜູ້ເປັນອ້າຍຍິງແລ້ວລູກທະນູບໍ່ຕິດຄາເປົ້າ ຜູ້ເປັນນ້ອງຈຶ່ງຄິດຫາເລກົນ ເພື່ອຈະເອົາຊະນະຜູ້ເປັນອ້າຍ ຈິ່ງໄດ້ຄິດກົນອຸບາຍ ລັກເອົາຂີ້ສູດມາຕິດໃສ່ປາຍລູກທະນູ ໂດຍທີ່ບໍ່ໃຫ້ຜູ້ ເປັນອ້າຍເຫັນ. ຫຼັງຈາກນັ້ນ ຜູ້ເປັນອ້າຍກໍ່ບອກໃຫ້ ຜູ້ເປັນນ້ອງຍິງ, ຍິງໄປຖືກເປົ້າຕິດປັບຍ້ອນມີຂີ້ສູດໜຽວລູກທະນູຈຶ່ງ ຕິດກັບເປົ້າ ສະນັ້ນການພະນັນຄັ້ງນີ້ ຖືວ່າຜູ້ເປັນນ້ອງເປັນຝ່າຍຊະນະ ໄດ້ເປັນພະຍາເຈົ້າເມືອງ. ຕໍ່ມາກໍ່ເປັນການພະນັນຄັ້ງທີ 2 ກ່ອນທີ່ຈະຂຶ້ນເປັນພະຍາເຈົ້າເມືອງ ຕ້ອງມີເຄື່ອງນຸ່ງຂອງຖື, ຜ້າທ່ອນຜ່ອນສະໃບອັນດີອັນງາມ ຫຼັງຈາກນັ້ນກໍ່ໄດ້ ຈັດຫີບເຄື່ອງ 2 ຫີບມາປະໄວ້ກາງດອນທີ່ຢູ່ໃກ້ກັບ ຜາແອ່ນ ຫີບໜຶ່ງເອົາເຄື່ອງເກົ່າໄວ້ເທິງ, ເອົາເຄື່ອງເກົ່າໄວ້ລຸ່ມ ແລະ ອີກຫີບໜຶ່ງເອົາເຄື່ອງໃໝ່ໄວ້ເທິງ, ເອົາເຄື່ອງເກົ້າໄວ້ລຸ່ມ ເພື່ອໃຫ້ທັງສອງໄດ້ເລືອກ ຈາກນັ້ນກໍ່ໃຫ້ຜູ້ເປັນອ້າຍເລືອກກ່ອນ ຜູ້ເປັນອ້າຍກໍ່ໄດ້ເລືອກເອົາ ຫີບທີ່ມີເຄື່ອງໃໝ່ຢູ່ເທິງ, ເຄື່ອງເກົ່າຢູ່ລຸ່ມ ປະກົດວ່າຫີບທີ່ຜູ້ເປັນອ້າຍເລືອກນັ້ນເປັນຫີບທີ່ມີ ເຄື່ອງໃໝ່ພຽງແຕ່ສອງຜືນເທົ່ານັ້ນ ສ່ວນຢູ່ທາງລຸ່ມແມ່ນເຄື່ອງເກົ່າໝົດ ສ່ວນຜູ້ເປັນນ້ອງແມ່ນໄດ້ເອົາຫີບທີ່ມີເຄື່ອງເກົ່າຢູ່ ເທິງ, ເຄື່ອງໃໝ່ຢູ່ລຸ່ມ ສະນັ້ນນ້ອງຊາຍໄດ້ເປັນພະຍາເຈົ້າເມືອງ ແລະ ໄດ້ນຸ່ງເຄື່ອງຢູ່ໃນຫີບ ດັ່ງກ່າວ, ຈຶ່ງໄດ້ຮ້ອງຊື່ດອນ ດັ່ງກ່າວວ່າ: ດອນທ້າວ ຈົນເຖິງທຸກວັນນີ້. ອີກສາເຫດໜຶ່ງທີ່ໄດ້ປ່ຽນຊື່ຈາກຜາແບ່ນ ມາເປັນຜາແອ່ນ ຍ້ອນວ່າຜາ ດັ່ງກ່າວ, ມີນົກແອ່ນຫຼາຍຈຶ່ງຮ້ອງຊື່ວ່າ: ຜາແອ່ນຈົນເຖິງທຸກວັນນີ້.

ບ້ານປາກອູ.

  ຕາມການບອກເລົ່າຂອງຜູ້ເຖົ້າຜູ້ແກ່() ໄດ້ເລົ່າຂານກັນມາວ່າ ຖິ່ນກໍາເນີດຂອງຜູ້ຄົນທີ່ມາອາໄສຢູ່ສະຖານທີ່ແຫ່ງນີ້ ແມ່ນມາຈາກອານາຈັກ ໜອງແສ (ປະເທດຈີນ) ໄດ້ພາກັນຍົກຍ້າຍລົງມາຢູ່ລຽບຕາມລ້ອງແມ່ນ້ຳຂອງ ຢູ່ແບບກະແຈກກະຈາຍມາເປັນເວລາ 800 ກວ່າປີ. ຈົນມາຮອດສະຖານທີ່ແຫ່ງນີ້ ເຫັນວ່າເປັນເຂດທີ່ມີຄວາມອຸດົມສົມບຸນຂອງທຳມະຊາດ ແລະ ບ່ອນທຳມາຫາກີນສະດວກ ເຊິ່ງມີແມ່ນ້ຳສອງສາຍໄຫຼມາປ່ອງໃສກັນ ຈຶ່ງໄດ້ພາກັນສ້າງບ້ານແປງເມືອງແຫ່ງນີ້ ມີຊື່ວ່າ “ເມືອງຊວາ ຫຼື ເມືອງຈຳປາ” ມີບາງເອກະສານໄດ້ບອກວ່າຊົນເຜົ່າດັ້ງເດີມທີ່ດໍາລົງຊີວິດຢູ່ແຕ່ສັດຕະວັດທີ XIII ແມ່ນຊົນເຜົ່າກຶມມຸ ເປັນຊົນເຜົ່າດັ່ງເດີມທີອາໄສຢູ່ກ່ອນ.

   ໃນປັດຈຸບັນ ບ້ານປາກອູ ເປັນບ້ານໜຶ່ງ ທີ່ມີທ່າແຮງດ້ານການທ່ອງທ່ຽວສູງ ຂອງເມືອງປາກອູ ຫ່າງ​ຈາກ​ຕົວ​ເມືອງຫຼວງພະ​ບາງ​ຂຶ້​ນ​ໄປ​ຕາມ​ເສັ້ນທາງ​ເລກ​ທີ 13 ​ເໜືອປະມານ 25 ກິໂລແມັດ. ໂດຍທິດເໜືອຕິດກັບ ​ແມ່ນ້ຳອູ, ທິດ​ໃຕ້ຕິດກັບ ບ້ານຊ່າງໄຫ, ທິດຕາເວັນອອກຕິດກັບ ພຶ້ນທີ່ກະຊິກຳ, ທິດຕາເວັນຕົກຕິດກັບ ​ແມ່​ນ້ຳຂອງ, ປະ​ຊາ​ຊົນ​ທີ່​ອາ​ໄສ​ຢູ່​ສ່ວນ​ໃຫຍ່​ແມ່ນ​ຍຶດຖື​ອາຊີບ​ປູກ​ຝັງ​ລ້ຽງສັດ ​ແລະ ທຳ​ມາ​ຫາ​ກີນຕາມ​ລ້ອງ​ ແມ່​ນ້ຳຂອງ ແລະ ​ແມ່​ນ້ຳ​ອູ.ມີ​ບ້ານ​ເຮືອນ​ທີ່​ສ້າງ​ຂຶ້ນ​ໃນໄລຍະ​ປີ 1930 ​ແລະ ມີປະຫວັດ​ຄວາມ​ເປັນ​ມາຍາວ​ນານ ທີ່ຕິດ​ພັນ​ກັບພິທີ​ກຳທາງ​ສາດສະໜາທີ່ສຳຄັນຕ່າງໆ​ເຊັ່ນ: ​ໃນ​ປີ​ໃໝ່ລາວ​ຂອງທຸກໆ​ປີ​ ນາງ​ສັງຂານໄດ້ມາຫົດສົງ ນ້ຳພະ ແລະ ມາຕົບພະທາດຊາຍ, ເຊິ່ງໃນເມື່ອກ່ອນແມ່ນພະເຈົ້າມະຫາຊີວິດກໍ່ໄດ້ມາຫົດສົງນ້ຳພະ ແລະ ຫຼິ້ນພະທາດຊາຍ ຢູ່ສະຖານທີ່ແຫ່ງນີ້​ເຊັ່ນ​ດຽວກັນ. ນອກຈາກ​ນັ້ນ, ບ້ານປາກອູນີ້​ຍັງ​ມີແຫຼ່ງທ່ອງ​ທ່ຽວທີ່​ມີ​ຊື່ສຽງທີ່​ໂດງ​ດັ່ງ ໂດຍສະເພາະແມ່ນ ​ຖໍ້າ​ຕິ່ງ ​ແລະ ຜາ​​ແອ່ນ ທີ່ນັກທ່ອງທ່ຽວເດີນທາງມາທ່ຽວຊົມເປັນຈຳນວນຫຼວງຫຼາຍໃນແຕ່ລະປີ.